Η ερμηνεία των μακεδονικών τοπωνυμίων αποκαλύπτει την ιστορία του βασιλείου των Αργεαδών

Γράφει ο Νικόλαος Καλαϊτζής

 

Περίληψη
Στο παρόν άρθρο προτείνω την ταύτιση των Αιγών, της πρωτεύουσας του βασιλείου που ίδρυσε ο Κάρανος, με την Έδεσσα, την ταύτιση της Αιγαίας, της πρωτεύουσα του βασιλείου που ίδρυσε ο Περδίκκας ο Α', με την Μίεζα, την ταύτιση των κήπων του Μίδα με τον Κοπανό Νάουσας, την ταυτοποίηση του ονομαζόμενου Τάφου της Κρίσεως ως τον τάφο που κτίστηκε από τους Μακεδόνες για να δεχθεί το σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, την ερμηνεία των ονομάτων αρχαίων πόλεων, οροσειρών, ποταμών και λιμνών της Μακεδονίας και την ταύτισή τους με σημερινά τοπωνύμια.

 

Εισαγωγή
Το άρθρο μου βασίστηκε στην πρωτότυπη έρευνα του αείμνηστου Στέργιου Κώνα, σχετικά με την θέση των Αιγών και την καταγωγή των Μακεδόνων, που δημοσιεύτηκε τμηματικά στην εφημερίδα «Μακεδονικά Νέα» της Νάουσας. Η κεντρική ιδέα της έρευνας του Στέργιου Κώνα ήταν ότι τα μακεδονικά τοπωνύμια είναι διαχρονικά και ότι έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα λίγο παραφθαρμένα, ή ότι έχουν αλλάξει από την αρχαιότητα αλλά έχουν διατηρήσει την ίδια έννοια. Επίσης η ερμηνεία των τοπωνυμίων με λέξεις από σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες στηρίζεται στην επιστημονική υπόθεση ότι οι σύγχρονες λέξεις έχουν τις ρίζες τους στις αρχαίες λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι λαοί που κατοικούσαν στην Μακεδονία.
 

Πώς ερμηνεύεται το όνομα «Αιγαία».
1) Το όνομα «Αιγαία» πιθανόν να ετυμολογείται από την σύνθεση της πρωτο-ινδοευρωπαϊκής λέξης «eh», που σημαίνει «ύδωρ που ρέει», και της αρχαιοελληνικής λέξης «γαία», που σημαίνει «γη». Άρα «Αιγαία» πιθανόν να σημαίνει περιοχή με ρέοντα ύδατα. 
Λέξεις που πιθανόν να έχουν την ίδια ρίζα με την λέξη «Αιγαία» είναι:
α) η αρχαία κρητική λέξη «αιγαί», που σημαίνει «πηγές» κατά τον Κύριλλο
β) οι κελτικές λέξεις «(farr)aige», που σημαίνει «θάλασσα» και «Aigéan», που σημαίνει «ωκεανός»
γ) η γαλλική λέξη «eau», που σημαίνει «νερό»
δ) η λατινική λέξη «aquaeus», που σημαίνει «υδάτινος» 

Η Έδεσσα ταυτίζεται με τις Αιγές, την πρωτεύουσα του βασιλείου που ίδρυσε ο Κάρανος.
1) Ο Ιουστίνος αφηγείται τον τρόπο με τον οποίο ο Κάρανος επέλεξε την πρωτεύουσα του βασιλείου του: “Ο Κάρανος ήλθε στην Ημαθία με μεγάλη συνοδεία Ελλήνων, σύμφωνα με τον χρησμό που τον διέταξε να ψάξει να βρει τόπο εγκατάστασης στη Μακεδονία. Ακολουθώντας ένα κοπάδι αίγες που έτρεχαν να προφυλαχθούν από τη βροχή – έβρεχε καταρρακτωδώς και υπήρχε πυκνή ομίχλη – κατέλαβε την πόλη της Έδεσσας χωρίς οι κάτοικοι να τον αντιληφθούν. Και όταν του υπενθύμισαν τον χρησμό που τον είχε διατάξει «να ψάξει ένα βασίλειο όπου θα τον οδηγήσουν οι αίγες», την έκανε πρωτεύουσα του βασιλείου του. Και με πολλή προσοχή διατήρησε από κει και πέρα τη συνήθεια να βάζει τις ίδιες θηλυκές αίγες μπροστά από το λάβαρό του, όποτε έκανε παρέλαση ο στρατός του, ώστε να είναι οι αρχηγοί των επιχειρήσεών του, ακριβώς όπως είχαν γίνει και πρωτεργάτες της ίδρυσης του βασιλείου του. Σε ανάμνηση του ρόλου των αιγών μετονόμασε την πόλη της Έδεσσας σε Αιγές και τους κατοίκους της σε Αιγεάδες.” ⁽¹⁾
Από την ιστορική μαρτυρία του Ιουστίνου είναι σαφές ότι οι Αιγές, η πρωτεύουσα του βασιλείου που ίδρυσε ο Κάρανος στην Μακεδονία, ταυτίζεται με την Έδεσσα.
2) Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης γράφει για τον χρησμό που έδωσε το μαντείο των Δελφών στον Κάρανο: "Αλλά ας σπεύσεις για την Βοττηίδα, που έχει πολλά πρόβατα. Αν εκεί δεις κατσίκες λευκές σαν το χιόνι, με ασημένια κέρατα, σε βαθύ ύπνο, σ' εκείνη την γη, σε δάπεδα, θυσίασε στους μακάριους Θεούς και κτίσε το άστυ της πόλεως.” ⁽²⁾
Η μαρτυρία του Διόδωρου του Σικελιώτη, σε συνδυασμό με την μαρτυρία του Ιουστίνου, αποκαλύπτει μία εκδοχή για το όνομα της Έδεσσας, το οποίο πιθανόν να ετυμολογείται από την αρχαία ελληνική λέξη «έδος», που σημαίνει η «έδρα». Με βάση την εκδοχή αυτή, «Έδεσσα» σημαίνει «η πόλη που έχει έδρες», δηλαδή «δάπεδα», όπως αναφέρει ο χρησμός που δόθηκε στον Κάρανο από το μαντείο των Δελφών, που επιβεβαιώνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή «Βαρόσι» της Έδεσσας.  
3) Ο Κάρανος επέλεξε την Έδεσσα, ως πρωτεύουσα του βασιλείου του, πρώτον λόγω της φυσικά οχυρωμένης θέσης της και δεύτερον για να μπορεί να εποπτεύει την εύφορη πεδιάδα της Βοττιαίας. 
4) Τα ονόματα «Όλυμπος», «Ημαθία» και «Πιερία» υπήρχαν από την εποχή του Ομήρου: “η Ήρα με ορμή εγκατέλειψε την κορυφή του Ολύμπου και αφού πάτησε εις την Πιερρίαν και την τερπνήν Ημαθία”.⁽³⁾
Η περιοχή της Ημαθίας, την εποχή του Κάρανου, δεν συμπίπτει με τον σημερινό νομό Ημαθίας, ο οποίος συμπεριλαμβάνει μέρος από τα Πιέρια όρη, νότια του Αλιάκμονα, και την περιοχή της Βοττιαίας, γύρω από την λίμνη των Γιαννιτσών.
Το όνομα «Ημαθία» πιθανόν να σημαίνει «περιοχή με θέα». Με βάση αυτή την εκδοχή, η Ημαθία πιθανόν να ταυτίζονταν με την ανατολική πλευρά του Βερμίου, η οποία πραγματικά έχει εκπληκτική θέα προς την πεδιάδα της κεντρικής Μακεδονίας, το Πάϊκο, τον Χορτιάτη και τα Πιέρια.
Η περιοχή γύρω από την λίμνη των Γιαννιτσών ονομάζονταν «Βοττία» ή «Βοττιαία». Το όνομα αυτό πιθανόν να ερμηνεύεται στην αγγλική γλώσσα με την λέξη «bottom», που σημαίνει το «κάτω μέρος». Με βάση την εκδοχή αυτή, η Βοττιαία πιθανόν να έλαβε αυτό το όνομα επειδή βρίσκονταν κάτω από την ανατολική πλευρά του Βερμίου. Επίσης, μία αξιοσημείωτη ομοιότητα μεταξύ των δύο λέξεων, «bottom» και «Βοττιαία», είναι το διπλό ταυ που υπάρχει και στις δύο λέξεις.
5) Οι Βρύγες κατοικούσαν στην Ευρώπη και στην περιοχή της Μακεδονίας, και όταν μετανάστευσαν στην Μικρά Ασία μετονομάστηκαν σε Φρύγες.
«Βέδυ» στην αρχαία φρυγική γλώσσα σημαίνει το «νερό». Μία δεύτερη εκδοχή για το όνομα «Έδεσσα» είναι ότι πιθανόν να ερμηνεύεται ως «Βέδυ-σσα», δηλαδή «η πόλη που έχει νερό». Άρα, το όνομα «Έδεσσα» πιθανόν να έχει την ίδια σημασία με το όνομα «Αιγαία», δηλαδή «η πόλη που έχει τρεχούμενα νερά». 
Η Έδεσσα τον μεσαίωνα ονομάζονταν «Βοδενά», που ετυμολογείται από την σερβοκροάτικη λέξη «βόντα», που σημαίνει «νερό». Είναι πιθανόν η λέξη «βόντα» να προέρχεται από την φρυγική λέξη «βέδυ».
6) Οι συντεταγμένες της Αιγαίας, στην «Γεωγραφική Υφήγηση» του Κλαύδιου Πτολεμαίου, προσδιορίζουν την θέση της νοτιοδυτικά της Βέροιας στην περιοχή της Λευκόπετρας.⁽⁴⁾
Αυτή η εκδοχή δεν είναι εσφαλμένη, εάν δεχτούμε ότι το όνομα «Αιγαία» σημαίνει «περιοχή με τρεχούμενα νερά». Ακόμη και σήμερα μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό των πόλεων (Νάουσα, Βέροια, Έδεσσα και Σκύδρα) και των περισσότερων χωριών του ανατολικού Βερμίου, ότι είναι χτισμένες στις όχθες κάποιου ποταμού.

Το όνομα «Κοπανός» αποκαλύπτει πού βρίσκονταν οι «κήποι του Μίδα». 
1) Ο Ηρόδοτος γράφει ότι οι τρεις αδελφοί, ο Περδίκκας, ο Γαυάνης και ο Αέροπος, όταν έφυγαν από την Λεβαία, έφθασαν στο Βέρμιο, όπου εγκαταστάθηκαν κοντά στους κήπους του Μίδα.⁽⁵⁾
Έτσι επιβεβαιώνεται ότι οι κήποι του Μίδα βρίσκονταν στους πρόποδες του Βερμίου. 
2) Το όνομα του «Βερμίου» πιθανόν να ερμηνεύεται στην αλβανική γλώσσα με την σύνθεση των λέξεων «bora», που σημαίνει το «χιόνι», και «maja», που σημαίνει η «κορυφή του βουνού», δηλαδή το όνομα Βέρμιον πιθανόν να σημαίνει «το βουνό που έχει χιονισμένες κορυφές». Αυτή η εκδοχή επιβεβαιώνεται από την μαρτυρία του Ηροδότου, ότι το Βέρμιο ήταν απροσπέλαστο τον χειμώνα.
Επίσης, το όνομα «Βέρμιον» πιθανόν να ερμηνεύεται με την σύνθεση της γαλλικής λέξης «vert», που σημαίνει «πράσινος», και της ιταλικής λέξης «monte», που σημαίνει το «βουνό», δηλαδή «Βέρμιον» πιθανόν να σημαίνει το «πράσινο βουνό». Με βάση αυτή την εκδοχή του ονόματος «Βέρμιον» σε συνδυασμό με την πληροφορία του Στέφανου Βυζάντιου ότι «οι Αιγές ήταν μηλοβότειρα»⁽⁶⁾, δηλαδή «προβατοτρόφος»,  διατυπώνω την υπόθεση ότι οι Αιγές βρίσκονταν σε περιοχή που είχε πλούσια βλάστηση και βοσκοτόπους, όπως είναι και σήμερα η περιοχή της Έδεσσα και γενικά η ανατολική πλευρά του Βερμίου. 
3) Από τον Στράβωνα γνωρίζουμε για τον μυθικό πλούτο του Μίδα, ο οποίος προέρχονταν από τα μεταλλεία του Βερμίου: “πολύ δε είναι το σκάψιμο και τα ορύγματα, σημάδια από τα παλιά μεταλλεία. Αυτά είναι του Μίδα γύρω από το Βέρμιο όρος”.⁽⁷⁾ Σήμερα υπάρχουν πολλά τοπωνύμια που αποκαλύπτουν την ύπαρξη δραστηριοτήτων εξόρυξης και επεξεργασίας των μετάλλων, όπως το όνομα της περιοχής «Μαντέμι», που σημαίνει «χυτοσίδηρος», το όνομα της περιοχής «Ράμνιστα», το οποίο πιθανόν να ερμηνεύεται με την ιταλική λέξη «rame» που σημαίνει «χαλκός» και το όνομα της περιοχής «Ζλάτα», το οποίο πιθανόν να ετυμολογείται από την σλαβική λέξη «ζλάτο», που σημαίνει «χρυσός». Επίσης, το όνομα του χωριού «Μονόσπιτα» πιθανόν να ερμηνεύεται με την λατινική λέξη «mina», που σημαίνει «ορυχείο», δηλαδή το τοπωνύμιο «Μονόσπιτα» πιθανόν να σημαίνει «τα σπίτια που είναι κτισμένα κοντά σε ορυχείο», και το όνομα του χωριού «Χορπάνι» πιθανόν να ερμηνεύεται με την αγγλική λέξη «ore», που σημαίνει «μετάλλευμα» - «ορυκτό», δηλαδή το τοπωνύμιο «Χορπάνι» πιθανόν να σημαίνει «η περιοχή που έχει μεταλλεύματα».

4) Το όνομα «Κοπανός» (παλιά ονομάζονταν «Κουπάνοβο») αποκαλύπτει την θέση των κήπων του Μίδα. Πιθανόν η λέξη «κήπος» να μετατράπηκε σε «Κουπάνοβο» - «Κοπανός». 
Μία δεύτερη εκδοχή για το όνομα του «Κοπανού» είναι ότι μπορεί να ερμηνεύεται με την σλαβομακεδονική λέξη «zakopa», που σημαίνει «θάβω», ή με την λατινική λέξη «cupa», που σημαίνει η «κοιλότητα». Αυτή η εκδοχή πιθανόν να έχει σχέση με τους τάφους που ανακαλύφθηκαν στις περιοχές «Καμάρα» και «Ρουντίνα» δυτικά του Κοπανού. 
Μία τρίτη εκδοχή για το όνομα του «Κοπανού» είναι ότι μπορεί να ετυμολογείται από την λέξη «κόπα», που σημαίνει «σωρός από χώματα», «λόφος», «ύψωμα». Αυτή η τρίτη εκδοχή πιθανόν να έχει σχέση με την θέση του Κοπανού, ο οποίος είναι κτισμένος πάνω σε ένα λόφο.

  

Ποιο είναι το μυστικό που συνδέει τον Κοπανό με αρχαίες πόλεις της Αμερικής;
Ιδιαίτερη εντύπωση μου έχει προκαλέσει η ανακάλυψη που έχω κάνει, ότι ονόματα παρόμοια με τον «Κοπανό» έχουν:
α) Η αρχαία πόλη «Κοπάν» της Ονδούρας.
β) Η «Cubanacan» (έτσι ονομάζονταν η Αβάνα στην γλώσσα των Ταΐνων), που σημαίνει «στρογγυλός λόφος». Αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα έχει και ο λόφος πάνω στον οποίο βρίσκεται ο Κοπανός. Όπως έχω αναφέρει παραπάνω, μία από τις πιθανές εκδοχές για το όνομα του Κοπανού είναι ότι σημαίνει σωρός από χώματα, λόφος, ύψωμα. 
γ) Η πόλη «Κοπακαμπάνα» της Βολιβίας, η οποία στην γλώσσα Αϊμάρα σημαίνει «με θέα στην λίμνη». Αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα και του Κοπανού που έχει θέα προς την λίμνη των Γιαννιτσών. Μία επιπλέον ομοιότητα είναι ότι η περιοχή ανατολικά της λίμνης των Γιαννιτσών ονομάζονταν Καμπανία.
Ποια είναι λοιπόν η μυστηριώδης σχέση που έχει ο Κοπανός με την Κοπάν, την Κουμπανακάν και την Κοπακαμπάνα;

 

Γιατί οι Αιγές δεν βρίσκονταν στην περιοχή της Βεργίνας;
1) Με βάση τις ιστορικές μαρτυρίες και την ερμηνεία των μακεδονικών τοπωνυμίων, υποστηρίζω ότι οι Αιγές, η πρωτεύουσα του βασιλείου που ίδρυσε ο Κάρανος, ταυτίζονταν με την Έδεσσα, και ότι η Αιγαία, η πρωτεύουσα του βασιλείου που ίδρυσε ο Περδίκκας, ταυτίζονταν με την Μίεζα.
2) Ο Θεόφραστος περιγράφει ένα μετεωρολογικό φαινόμενο που συνέβαινε στην περιοχή των Αιγών: “γίνεται δε και ανάκλαση μερικών ανέμων, ώστε να πνέουν αντίθετα όταν πλησιάζουν σε υψηλότερους τόπους, επειδή δεν μπορούν να υπερβούν τα όρη, γι’ αυτό σε πολλά μέρη τα σύννεφα κινούνται με αντίθετη φορά προς τους ανέμους, όπως γύρω από τις Αιγές της Μακεδονίας, όπου όταν πνέει βόρειος άνεμος τα σύννεφα μετακινούνται προς τον βορά”.⁽⁸⁾ Αυτό το φαινόμενο συμβαίνει και σήμερα στην περιοχή της Έδεσσας και γενικά στην ανατολική πλευρά του Βερμίου, όπου καταλήγουν βόρειοι άνεμοι που έρχονται από τον Βόρα, το Πάϊκο και την κοιλάδα του Αξιού, και ανατολικοί άνεμοι που έρχονται από το βόρειο Αιγαίο. Οι άνεμοι αυτοί ανακλώνται στον ορεινό όγκο του Βερμίου, με αποτέλεσμα να ωθούν τα σύννεφα βόρεια ή ανατολικά αντίστοιχα, ενώ παρόμοιο φαινόμενο δεν παρατηρείται στην περιοχή της Βεργίνας, λόγω του χαμηλού υψομέτρου των Πιερίων.
3) Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο βασιλιάς της Ηπείρου Πύρρος, κατά την διάρκεια της δεύτερης εκστρατείας του στην Μακεδονία το 274-273 π.Χ., αφού κατέλαβε τις Αιγές εγκατέστησε φρουρά Γαλατών. Οι Γαλάτες μισθοφόροι άνοιξαν και λεηλάτησαν τους τάφους των Μακεδόνων βασιλέων και σκόρπισαν τα οστά τους: “οι δε Γαλάτες, που ήταν γένος πολύ άπληστο για χρήματα, άρχισαν να σκάβουν τους τάφους των βασιλέων που είχαν κηδευτεί εκεί, και τα μεν χρήματα άρπαξαν, τα δε οστά προς ύβριν τα σκόρπισαν”.⁽⁹⁾
Όπως γνωρίζουμε, οι τάφοι της Βεργίνας βρέθηκαν ασύλητοι από τον αείμνηστο Μανόλη Ανδρόνικο. 
4) Ο αρχαιολόγος κ. Παναγιώτης Φάκλαρης, που ήταν στενός συνεργάτης του Μανόλη Ανδρόνικου, σε άρθρο που δημοσίευσε στο περιοδικό American Journal of Archaeology, αποδεικνύει ότι οι μαρτυρίες του Διόδωρου, του Πτολεμαίου, του Ηροδότου και άλλων αρχαίων συγγραφέων τοποθετούν τις Αιγές στο Βέρμιο, χρησιμοποιώντας ως τεκμήρια τα αρχαιολογικά ευρήματα που βρέθηκαν στην περιοχή μεταξύ Κοπανού και Λευκαδίων Νάουσας, όπως οι τάφοι, τα δημόσια κτίρια και το θέατρο.⁽¹⁰⁾ 

Το όνομα «Ρουμλούκι» ερμηνεύεται ως «η λίμνη των Ρωμιών».
1) Το όνομα «Ρουμλούκι», της περιοχής όπου βρίσκεται η Βεργίνα, πιθανόν να ερμηνεύεται με την σύνθεση της τουρκικής λέξης «Rum» (από το όνομα «Ρωμιοί» με το οποίο αυτοπροσδιορίζονταν οι Έλληνες κάτοικοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας) και της παλιάς βουλγαρικής λέξης «loky», που σημαίνει η «λίμνη». Άρα, είναι πιθανόν το όνομα «Ρουμλούκι» να σημαίνει η «λίμνη των Ρωμιών - των Ελλήνων».
Η εκδοχή αυτή συνδέεται με την μαρτυρία του Ηροδότου, ότι οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην περιοχή γύρω από τον Όλυμπο, που καλούνταν Ιστιαιώτις, και μετά εκδιώχθηκαν από τον Κάδμο στην Πίνδο.⁽¹¹⁾ Πιθανόν το όνομα του χωριού «Μελίκη» να ετυμολογείται από την αραβική λέξη «malik», που σημαίνει ο «βασιλιάς». Η αραβική προέλευση του ονόματος «Μελίκη» πιθανόν να οφείλεται στον βασιλιά Κάδμο, που ήταν γιος του βασιλιά της Φοινίκης, Αγήνορα.
Σύμφωνα με τον αείμνηστο Στέργιο Κώνα, οι προϊστορικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή της Βεργίνας, οι οποίοι χρονολογούνται στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, ανήκαν στους κατοίκους της Ιστιαιώτιδας.
Με βάση αυτή την εκδοχή, το όνομα «Πιέρια Όρη» πιθανόν να ερμηνεύεται ως τα «Ιερά Όρη» των Ελλήνων. Στην ελληνική μυθολογία ο Όλυμπος ήταν ο τόπος κατοικίας των δώδεκα Θεών και τα Πιέρια των Πιερίδων Νυμφών. Πιθανόν οι Έλληνες να δημιούργησαν αυτούς τους μύθους για τον Όλυμπο και τα Πιέρια για να καταδείξουν ότι κατάγονταν από αυτά τα όρη.
2) Ο σημερινός οικισμός της Βεργίνας κτίστηκε το 1922 ανάμεσα στα χωριά Κούτλες και Μπάρμπες. Επίσης κοντά στην Βεργίνα υπάρχει το χωριό Παλατίτσια.
Το όνομα «Κούτλες» πιθανόν να ετυμολογείται από την ρίζα «kot» των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, που σημαίνει «κοίλη κατοικία». Αυτή η εκδοχή πιθανόν να έχει σχέση με τους τάφους που ανακαλύφθηκαν στην γειτονική Βεργίνα.
Το όνομα «Μπάρμπες» πιθανόν να ερμηνεύεται στην γαλλική γλώσσα με την λέξη «arbre», που σημαίνει «άλσος» ή «δάσος». Επίσης είναι πιθανόν το χωριό Μπάρμπες να ήταν αφιερωμένο στην τριαδική θεότητα «Tres Arbores» της αρχαίας γαλατικής θρησκείας, που ήταν προστάτες των δασών. Το όνομα «Παλατίτσια» πιθανόν να ετυμολογείται από την ελληνική λέξη «παλάτι». Αυτή η εκδοχή προφανώς έχει σχέση με το παλάτι της Βεργίνας.
Επίσης, τα «Παλατίτσια» μπορεί να ταυτίζονται με την αρχαία πόλη «Ουάλλαι», που αναφέρεται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο.⁽⁴⁾ Το όνομα «Ουάλλαι» πιθανόν να μετατράπηκε σε «Πάλλαι» και τελικά σε «Παλατίτσια». 

  

Πού βρίσκονταν η Μίεζα και η Σχολή Αριστοτέλη;
1) Η θέση της Μίεζας προσδιορίζεται με την μαρτυρία του Πλίνιου: “σταγόνες σκληραίνουν στην πέτρα των σπηλαίων, οι οποίες αφού δημιουργήσουν κόγχη, όπως στην Μίεζα της Μακεδονίας, εξαρτώνται από τις ίδιες τις καμπύλες του σπηλαίου”.⁽¹²⁾ Ο Πλίνιος περιγράφει ένα γεωλογικό φαινόμενο που είχε παρατηρήσει στα σπήλαια που υπήρχαν στην περιοχή της Μίεζας. Πιθανόν να αναφέρονταν στα σπήλαια που υπάρχουν στον βράχο των Ισβορίων.
2) Ο Πλούταρχος περιγράφει στον «Βίο του Αλεξάνδρου» τον χώρο που επέλεξε ο Αριστοτέλης για να ιδρύσει την Σχολή του: ''δημιούργησε σχολή και χώρο κατοικίας στο περί την Μίεζα Νυμφαίο, όπου μέχρι και τώρα δείχνουν τις λίθινες έδρες και τους υπόσκιους περιπάτους του Αριστοτέλη''.⁽¹³⁾  Η μαρτυρία του Πλουτάρχου για το Νυμφαίο αποτελεί σημείο προσδιορισμού της θέσης όπου βρίσκονταν η Μίεζα και η περίφημη Σχολή του Αριστοτέλη. Το Νυμφαίο των Ισβορίων βρίσκεται σε μία ειδυλλιακή τοποθεσία με πανύψηλα δέντρα, στην σκιά των οποίων περπατούσαν ο Αριστοτέλης με τους μαθητές του.
Τα Νυμφαία, όπως αυτό που αναφέρει ο Πλούταρχος, ήταν τόποι ιεροί αφιερωμένοι στην λατρεία των Νυμφών. Αρχικά ήταν σπήλαια που περιέκλειαν μια πηγή ή ιερά κοντά σε μια πηγή. Αργότερα μετατράπηκαν σε οικοδομήματα αψιδωτά, που περιλάμβαναν μια πηγή ή μία κρήνη και χρησίμευαν ως χώροι ανάπαυσης ή για τις τελετές των γάμων. Αυτά τα χαρακτηριστικά έχει και το Νυμφαίο που ανακαλύφθηκε από τον αείμνηστο αρχαιολόγο Φώτη Πέτσα στην περιοχή των Ισβορίων. 
Σημείωση: Το όνομα «Ισβόρια» ετυμολογείται από την σλαβική λέξη «izvor», που σημαίνει η «πηγή».

Ο βράχος του Νυμφαίου στην περιοχή των Ισβορίων είναι λαξευμένος, πράγμα που σημαίνει ότι αφαιρέθηκαν πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για το χτίσιμο της Σχολής του Αριστοτέλη.
Οι οπές που παρατηρούμε σε διάφορα σημεία του βράχου πιθανόν να χρησιμοποιούνταν για την στήριξη της σκεπής της Σχολής, ή για την στήριξη ραφιών, πάνω στα οποία τοποθετούνταν διάφορα χρηστικά ή διακοσμητικά αντικείμενα, ή για την στερέωση πυρσών ή λυχναριών, που φώτιζαν τον χώρο κατά την διάρκεια της νύχτας. 
Η είσοδος του σπηλαίου, που φαίνεται στα αριστερά της παραπάνω εικόνας, είναι λαξευμένη με τοξωτή οροφή. Πιθανόν αυτή η σπηλιά να ήταν ο αρχικός χώρος λατρείας του Νυμφαίου.
Εκατέρωθεν της περιοχής των Ισβορίων ορθώνονται οι λόφοι Γάστρα, Καραγάτσι και Σμίξη, στις κορυφές των οποίων πιθανόν να υπήρχαν στρατόπεδα ή στρατιωτικά φυλάκια, από τα οποία οι Μακεδόνες στρατιώτες επόπτευαν και φύλαγαν τον χώρο της Σχολής, ώστε να είναι ασφαλής η διαμονή του Αριστοτέλη και των μαθητών του.
Ανατολικά του Νυμφαίου υπάρχει μία πεδινή περιοχή μήκους περίπου ενάμισι χιλιομέτρου και πλάτους περίπου μισού χιλιομέτρου, που ονομάζεται «Στύλος», κατάλληλη για ιππασία, τρέξιμο, γυμναστική και πολεμικές ασκήσεις. Πιθανόν το όνομα «Στύλος» να σημαίνει ότι στην περιοχή αυτή υπήρχε «κολόνα» - «κίονας». Επίσης είναι πιθανόν στην περιοχή του Στύλου να συγκεντρώνονταν και να στρατοπέδευαν οι Μακεδόνες στρατιώτες, πριν να ξεκινήσουν για μια νέα εκστρατεία.
3) Για το όνομα της «Μίεζας» διατυπώνω τρεις εκδοχές:
α) Πιθανόν να ερμηνεύεται με την αγγλική λέξη «maze», που σημαίνει ο «λαβύρινθος». Αυτή η εκδοχή πιθανόν να οφείλεται στον δαιδαλώδη τρόπο δόμησης της πόλης. Με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα, η Μίεζα απλώνονταν πάνω στους λόφους Μπελοβίνα, Τσιφλίκι, Γάστρα και Μπαλτανέτο, που βρίσκονται σε μικρή απόσταση από το Νυμφαίο των Ισβορίων.
β) Πιθανόν να ερμηνεύεται στην γαλλική γλώσσα με την λέξη «mas» που σημαίνει «εξοχική - αγροτική κατοικία». Με βάση αυτήν την εκδοχή, είναι πιθανόν η Μίεζα να αποτελούσε μία περιοχή με διάσπαρτες κατοικίες, με αυλή και περίφραξη.
γ) Πιθανόν να ετυμολογείται από την λέξη «Μίδεω», που σημαίνει «του Μίδα». Αυτή η εκδοχή συνδέει την θέση της Μίεζας με τους κήπους του Μίδα.
4) Οι τρεις Τημενίδες αδερφοί, ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκκας, όταν έφυγαν από την Λεβαία, έφθασαν σε μια άλλη περιοχή της Μακεδονίας, και εγκαταστάθηκαν κοντά στους κήπους, που λέγεται ότι ήταν του Μίδα.⁽⁵⁾ Το τοπωνύμιο που αποκαλύπτει την θέση των κήπων του Μίδα πιθανόν να είναι το σημερινό χωριό «Κοπανός». Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει το όνομα της περιοχής στην οποία κατοίκησαν οι τρεις αδερφοί. Η άποψή μου είναι ότι εγκαταστάθηκαν στην αρχαία πόλη της Μίεζας, που βρίσκονταν πολύ κοντά στον Κοπανό. 

Ποια ήταν η θέση της μυθικής Μίεζας;
1) Ο Στέφανος Βυζάντιος γράφει για την Μίεζα: “Μίεζα πόλη της Μακεδονίας, η οποία καλούνταν και Στρυμόνιον, από την Μίεζα την κόρη του Βέρητος του Μακεδόνος, όπως λέει ο Θεαγένης στα Μακεδονικά. Διότι ο Βέρης γέννησε τρεις, την Μίεζα, την Βέροια, και τον Όλγανο, από τους οποίους ο επώνυμος ποταμός (ο Όλγανος) και η πόλη Βερόη και ο τόπος Στρυμόνας”.⁽¹⁴⁾
Το όνομα «Στρυμόνιον» έχει την ίδια ρίζα: α) με το όνομα του μεγάλου ποταμού «Στρυμόνα», που διαρρέει την ανατολική Μακεδονία, β) με την αρχαία πόλη «Στρύμη» που βρίσκονταν στις εκβολές του ποταμού «Λίσου» στην περιοχή της δυτικής Θράκης και γ) με την πόλη «Stryi» της Ουκρανίας που είναι κτισμένη στις όχθες του ομώνυμου ποταμού «Stryi». Η ετυμολογία του ονόματος «Stryi» προκύπτει από την ρίζα «sreu» των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών, που σημαίνει το «ρεύμα». Ομόριζες λέξεις συναντούμε σε πολλές γλώσσες όπως η ουκρανική λέξη «струм», η αγγλική λέξη «stream», η ιρλανδέζικη λέξη «sruami», η γερμανική λέξη «stromm», η περσική λέξη «struth», η ινδική λέξη «sravati», οι λιθουανικές λέξεις «sriatas» και «strautas» που σημαίνουν το «ρεύμα», ο «ρους», το «ποτάμι».
Το όνομα του «Τριπόταμου» πιθανόν να προέρχεται από την σύνθεση των λέξεων «στρυμ» και «ποταμός». Η «Μίεζα» καλούνταν και «Στρυμόνιον». Επομένως «Τριπόταμος» σημαίνει «ο ποταμός του Στρυμονίου», δηλαδή «ο ποταμός της Μίεζας».
Από τον συνδυασμό των παραπάνω διατυπώνω την υπόθεση ότι η μυθική πόλη της Μίεζας, που καλούνταν και «Στρυμόνιον», βρίσκονταν στην περιοχή του Τριπόταμου. Με βάση αυτή την εκδοχή, η αρχαία πόλη Μίεζα που ανακαλύφθηκε στην περιοχή μεταξύ Κοπανού και Λευκαδίων της Νάουσας, στην οποία αναφέρεται ο Πλούταρχος, πιθανόν να ήταν μεταγενέστερη της πόλης που αναφέρεται από τον Στέφανο Βυζάντιο.
2) Στην θέση Μεγάλο Καστρί, νοτιοδυτικά της Κουμαριάς, που βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 1200 μέτρα, σώζονται λείψανα αρχαίων τειχών ακροπόλεως, πάνω σε δύο γειτονικούς λόφους. Η χρονολόγηση των οχυρώσεων αυτών από τους αρχαιολόγους Λ. Στεφανή και Ν. Μερούση, ανάγεται στους προϊστορικούς χρόνους, πιθανόν στην Πρώϊμη Εποχή του Σιδήρου. Επίσης μεταξύ του σύγχρονου οικισμού της Κουμαριάς και της περιοχής του Βρωμοπήγαδου, σε υψόμετρο περίπου 700 μέτρα, βρέθηκαν τρεις οχυρές θέσεις και ένα αρχαίο νεκροταφείο.⁽¹⁵⁾ 
Ο Στέργιος Κώνας είχε διατυπώσει την υπόθεση ότι στην περιοχή αυτή της Κουμαριάς πιθανόν να βρίσκονταν η μυθική Μίεζα, όπως αποδεικνύεται και από την χρονολόγηση των αρχαιολογικών ευρημάτων. 
Η Κουμαριά βρίσκεται σε μια καταπράσινη περιοχή, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, και έχει παραθεριστικές κατοικίες, λόγω του υγιεινού της κλίματος. Σύμφωνα με τον Στέργιο Κώνα, η περιοχή της Κουμαριάς είχε τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την εγκατάσταση μίας Σχολής, που θα λειτουργούσε τους καλοκαιρινούς μήνες.
3) Στην ρωσική γλώσσα, ο αρσενικός τύπος της «Όλγας» είναι «Ολέγκ» ή «Αλιέκ». Το όνομα «Όλγανος» πιθανόν να ερμηνεύεται ως «Ολέγκ Άνου», δηλαδή ο «Θεός Ολέγκ». Επίσης το όνομα του ποταμού «Αλιάκμονα» πιθανόν να ερμηνεύεται ως «Αλιέκ Άμων», δηλαδή ο «Θεός Αλιέκ».
Από τον συνδυασμό αυτών των δύο εκδοχών, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι ο ποτάμιος Θεός Όλγανος ταυτίζεται με τον ποταμό Αλιάκμονα.
Σημείωση: Ο Άνου, στην γλώσσα των αρχαίων Σουμερίων, ήταν ο Θεός του ουρανού και πατέρας των Θεών. Επίσης ο Άμων ήταν Θεός της αρχαίας Αιγύπτου.
Με βάση την εκδοχή αυτή, ότι ο ποτάμιος Θεός Όλγανος ταυτίζονταν με τον ποταμό Αλιάκμονα, διατυπώνω την υπόθεση ότι η προτομή του Όλγανου, που βρέθηκε στον Κοπανό, ήταν αφιερωμένη στον μεγάλο ποταμό της Μακεδονίας τον Αλιάκμονα σε ανάμνηση του μύθου του Βέρητος, που αναφέρονταν στην μυθική Μίεζα. 
4) Ο Στέφανος Βυζάντιος⁽¹⁴⁾ αποδίδει τα ονόματα της Μίεζας, της Βέροιας και του Όλγανου στα τέκνα του Βέρητος. Παρομοίως, ο Ησίοδος αποδίδει τα ονόματα της Μακεδονίας, της Ημαθίας και των Πιερίων σε μυθικά πρόσωπα: “το όνομα Μακεδονία οφείλεται στον Μακεδώνα, τον γιό του Δία και της Θυίας, κόρης του Δευκαλίωνα, που απέκτησε τα τέκνα Άμαθον και Πίερον από το όνομα του οποίου ονομάστηκαν τα Πιέρια”.⁽¹⁶⁾ 
Στην προϊστορική εποχή ήταν συνηθισμένο να προσωποποιούν τις πόλεις, τα βουνά, τα ποτάμια, τις λίμνες, τις θάλασσες, τα νησιά. Η άποψή μου, στην οποία στηρίζεται η εργασία μου, είναι ότι τα αρχαία τοπωνύμια είχαν σχέση με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε γεωγραφικού στοιχείου. 

Πώς ερμηνεύονται τα παλιά ονόματα της Νάουσας: Νιάουστα, Νιάγκουστα, Negus, Neagus, Agostos, Agoustos.

1) Η Νάουσα ιδρύθηκε από τον Οθωμανό στρατηγό Γαζή Αχμέτ Εβρενός στα τέλη του 14ου ή στις αρχές του 15ου αιώνα μ.Χ. Δύο από τα παλιά ονόματα της Νάουσας, «Agostos» και «Agoustos», πιθανόν να ερμηνεύονται με το πρωτο-ιταλικό επίθετο «augostos» ή «augustos», που σημαίνει «βασιλικός» - «αυτοκρατορικός». Γιατί να ονομαστεί μία νέα και άσημη πόλη «βασιλική» και «αυτοκρατορική»; Η άποψή μου είναι ότι πιθανόν η Μίεζα, στην περιοχή της οποίας κτίσθηκε η Νάουσα, να ταυτίζεται με την Αιγαία, την πρωτεύουσα του βασιλείου των Αργεαδών.

2) Τα παλιά ονόματα της Νάουσας, «Negus» και «Neagus», πιθανόν να ετυμολογούνται από την αρχαία ελληνική λέξη «νέκυς», που σημαίνει «νεκρός».
Με βάση αυτή την εκδοχή διατυπώνω την υπόθεση ότι οι τάφοι που ανακαλύφθηκαν στις θέσεις Καμάρα και Ρουντίνα του Κοπανού και στην περιοχή των Λευκαδίων της Νάουσας ανήκαν στους Αργεάδες βασιλείς και σε σημαντικά πρόσωπα της πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής αριστοκρατίας των Μακεδόνων.  

Η εκδοχή αυτή επιβεβαιώνεται από τον Πλίνιο, ο οποίος αναφερόμενος στις πόλεις της Μακεδονίας διευκρινίζει ότι η Αιγαία ήταν η νεκρόπολη των Αργεαδών βασιλέων: “Οι πόλεις της Μακεδονίας είναι η Αιγαία (σ’ αυτό το μέρος συνήθως θάβονταν οι βασιλείς της)”.⁽¹⁷⁾ 
3) Ο Ηρόδοτος περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο ο Περδίκκας ο Α' απέκτησε την βασιλική εξουσία στο κράτος των Μακεδόνων: “Οι τρεις αδερφοί (ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκκας) έφθασαν σε μια άλλη περιοχή της Μακεδονίας και εγκαταστάθηκαν κοντά στους κήπους, που λέγεται ότι ήταν του Μίδα, του υιού του Γορδίου, όπου εκεί φυτρώνουν από μόνα τους άγρια ρόδα εξηντάφυλλα, που ξεπερνούν τα άλλα στην οσμή. Μέσα σ’ αυτούς τους κήπους συνελήφθη και ο Σειληνός, όπως διηγούνται οι Μακεδόνες. Πάνω από τους κήπους υπάρχει ένα βουνό που ονομάζεται Βέρμιο, απροσπέλαστο τον χειμώνα. Από εκεί ορμώμενοι, αφού κατείχαν αυτήν την περιοχή, υπέταξαν και την υπόλοιπη Μακεδονία”.⁽⁵⁾ 
Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει την περιοχή στην οποία εγκαταστάθηκαν οι τρεις Τημενίδες αδερφοί, ο Γαυάνης, ο Αέροπος και ο Περδίκκας, όταν έφθασαν από την Λεβαία στους κήπους του Μίδα. 
Η άποψή μου είναι ότι εάν οι κήποι του Μίδα ταυτίζονται με τον Κοπανό της Νάουσας, τότε πιθανόν η περιοχή στην οποία κατοίκησαν οι τρεις Τημενίδες αδερφοί να ταυτίζεται με την αρχαία πόλη της Μίεζας, που βρίσκονταν στην περιοχή μεταξύ Κοπανού και Λευκαδίων.  
4) Ένα από τα παλιά ονόματα της Νάουσας είναι «Νιάγκουστα», το οποίο ερμηνεύω ως «Νέα Αιγαία». Με βάση αυτή την εκδοχή, διατυπώνω την υπόθεση ότι ο Περδίκκας ο Α', ιδρυτής του βασιλικού οίκου των Αργεαδών, απόγονος του Τημένου και συγγενής του Κάρανου, πιθανόν να κατέστησε ως πρωτεύουσα του βασιλείου της Μακεδονίας την αρχαία πόλη της Μίεζας, που βρίσκονταν στην περιοχή μεταξύ Κοπανού και Λευκαδίων της Νάουσας, την οποία μετονόμασε σε Αιγαία.
5) Η άποψή μου είναι ότι τα παλιά ονόματα της Νάουσας αποκαλύπτουν την θέση της αρχαίας πόλης της Αιγαίας, η οποία αποτέλεσε το λίκνο του βασιλείου των Αργεαδών, και ότι η πόλη της Αιγαίας ταυτίζονταν με την αρχαία πόλη της Μίεζας, που βρίσκονταν στην περιοχή μεταξύ Κοπανού και Λευκαδίων.

Το παλιό όνομα των Λευκαδίων «Γκολισιάνι» ερμηνεύεται ως το μεγάλο θεραπευτήριο.
1) Το παλιό όνομα των Λευκαδίων ήταν «Γκολισιάνι», το οποίο πιθανόν να ερμηνεύεται με την σύνθεση των λέξεων «golem», που σημαίνει ο «μεγάλος» - ο «τεράστιος» στις νοτιο-σλαβικές γλώσσες, και «sani», που πιθανόν να ετυμολογείται από την λατινική λέξη «sano», που σημαίνει «θεραπεύω». Έτσι, το όνομα «Γκολισιάνι» πιθανόν να σημαίνει το «μεγάλο θεραπευτήριο». 
Αυτό επιβεβαιώνεται από την αείμνηστη αρχαιολόγο Ειρήνη Ψαρρά⁽¹⁸⁾: “Μπορούμε ίσως να υποθέσουμε ότι τα κτήρια που έχουν αποκαλυφτεί μέχρι σήμερα ανήκουν στον ευρύτερο χώρο ενός ιερού που ενδεχομένως ήταν αφιερωμένο στον Ασκληπιό”.
Ο τόπος που επιλέγονταν για να κτισθεί ένα Ασκληπιείο έπρεπε να τηρεί ορισμένες προϋποθέσεις, όπως να έχει υγιεινό κλίμα, ειδυλλιακή θέα, άπλετο φως, καθαρό αέρα, ψηλά δέντρα, άφθονα νερά και να βρίσκεται κοντά σε ιαματικές πηγές. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά έχει η περιοχή όπου ανακαλύφθηκαν το αρχαίο θέατρο και τα δημόσια κτήρια της Μίεζας. Επίσης σε κοντινή απόσταση υπάρχει μία ιαματική πηγή που αναβλύζει στο άλσος του Αγίου Νικολάου Κοπανού.
Στο ίδιο άρθρο⁽¹⁸⁾ αναφέρονται από την αρχαιολόγο Ειρήνη Ψαρρά δύο σημαντικά κτήρια, που υπάρχουν στον αρχαιολογικό χώρο των δημόσιων κτηρίων της Μίεζας, ένα μικρό ναόσχημο οικοδόμημα, το οποίο πιθανόν να ήταν αφιερωμένο στον Ασκληπιό, και μία στοά με δωρική κιονοστοιχία και τετράγωνα δωμάτια, η οποία πιθανόν να λειτουργούσε ως εγκοιμητήριο, για την διανυκτέρευση των ασθενών και την θαυματουργή, μέσω των ονείρων, θεραπεία τους από τον Θεό. Στην διαδικασία της εγκοίμησης, που λάμβανε χώρα στα Ασκληπιεία, ο Θεός συμβούλευε τον ασθενή στον ύπνο του σχετικά με την θεραπεία που έπρεπε να ακολουθήσει.
Επίσης, σημαντικό μέρος της θεραπευτικής μεθόδου που ακολουθούνταν στα Ασκληπιεία, αποτελούσαν η φυσική άσκηση και η ψυχαγωγία των ασθενών. Έτσι, οι επισκέπτες του Ασκληπιείου της Μίεζας θα είχαν την δυνατότητα να γυμνασθούν ή να παρακολουθήσουν αθλητικούς αγώνες στους χώρους άθλησης που αποκαλύφθηκαν στον αρχαιολογικό χώρο των δημόσιων κτηρίων, να παρακολουθήσουν θεατρικές και μουσικές παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο και να χαλαρώσουν ή να διασκεδάσουν στο άλσος του Αγίου Νικολάου Κοπανού.
Άρα, το αρχαίο θέατρο της Μίεζας, τα δημόσια κτήρια και το άλσος του Αγίου Νικολάου Κοπανού με την ιαματική πηγή πιθανόν να αποτελούσαν τα επιμέρους τμήματα ενός ενιαίου χώρου που ήταν αφιερωμένος στον Ασκληπιό.
2) Μία δεύτερη εκδοχή για το τοπωνύμιο «Γκολισιάνι», το παλιό όνομα των Λευκαδίων Νάουσας, είναι ότι μπορεί να ερμηνεύεται με τον συνδυασμό των λέξεων «goli», που σημαίνει στην σλαβομακεδονική γλώσσα «γυμνός», και «sauna», που στην αγγλική γλώσσα σημαίνει «θερμό λουτρό». Αυτή η εκδοχή πιθανόν να έχει σχέση με τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής Τσιφλίκι, νότια των Λευκαδίων, όπου έχουν αποκαλυφθεί ψηφιδωτά δάπεδα ρωμαϊκής κατοικίας και ερείπια παλαιοχριστιανικού κτηρίου με χώρο λουτρού.
3) Στην Κιλικία υπήρχε πόλη με το όνομα Αιγές, η οποία πιθανόν να κτίσθηκε από τους Μακεδόνες με πρότυπο τις Αιγές της Μακεδονίας. Οι Αιγές της Κιλικίας ήταν φημισμένες για το ιερό του Ασκληπιού. Έτσι ένα από τα κοινά στοιχεία των Αιγών της Κιλικίας και της Μίεζας αποτελεί η λατρεία του Ασκληπιού.
4) Σύμφωνα με την μαρτυρία του κ. Δημήτρη Σιπητάνου, στην περιοχή όπου βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Νικολάου Κοπανού, υπήρχε μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα το χωριό Λικοβίτσα και ιαματικά λουτρά. Το όνομα «Λικοβίτσα» πιθανόν να ερμηνεύεται με την σλαβική λέξη «lekar», που σημαίνει «ιατρός».
5) Στο σημείο αυτό θέλω να υπογραμμίσω την σημασία της χρήσης σκευασμάτων από θεραπευτικά βότανα στην αρχαία ιατρική. Ως γνωστόν, στο Βέρμιο υπάρχει μία πολύ μεγάλη ποικιλία φαρμακευτικών φυτών. Οι κάτοικοι της Νάουσας γνωρίζουν παραδοσιακούς τρόπους παρασκευής τέτοιων σκευασμάτων, τα οποία ονομάζουν «ιλιάτσια» (πιθανόν η λέξη «ιλιάτσι» να ετυμολογείται από την αρχαία ελληνική λέξη «ίασις», που σημαίνει «θεραπεία»).

Ο λόφος της κάτω Γάστρας ήταν το άστυ της Αιγαίας.
1) Το όνομα της περιοχής «Γάστρα» πιθανόν να οφείλεται στο καμπύλο σχήμα του λόφου της κάτω Γάστρας, που βρίσκεται βόρεια του βράχου των Ισβορίων.
2) Μία δεύτερη εκδοχή για το όνομα «Γάστρα», είναι ότι μπορεί να αποτελεί παραφθορά της αρχαίας ελληνικής λέξης «άστυ», που σημαίνει το δημόσιο κέντρο μίας πόλεως.
Ο Στέργιος Κώνας είχε προτείνει την ταύτιση του λόφου της Γάστρας με το «άστυ», το δημόσιο κέντρο της Αιγαίας, στο οποίο πιθανόν να βρίσκονταν το ανάκτορο των Αργεαδών βασιλέων και το θέατρο όπου δολοφονήθηκε ο Φίλιππος ο Β', ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 

Η παρουσία των Γαλατών στην περιοχή της Νάουσας.
Υπάρχουν τρία τοπωνύμια που αποκαλύπτουν την παρουσία των Γαλατών στην περιοχή της Νάουσας.
Το πρώτο είναι το όνομα του λόφου «Μπελοβίνα», στην ανατολική πλευρά του οποίου ανακαλύφθηκε το αρχαίο θέατρο της Μίεζας. Πιθανόν το όνομα αυτό να οφείλεται στον «Belenus», τον Θεό της θεραπείας στην αρχαία θρησκεία των Γαλατών, που αντιστοιχεί στον Έλληνα Θεό «Ασκληπιό». Αυτή η εκδοχή επιβεβαιώνει την άποψή μου ότι το αρχαίο θέατρο της Μίεζας, το συγκρότημα των δημόσιων κτιρίων και το άλσος του Αγίου Νικολάου με την ιαματική πηγή αποτελούν τον ενιαίο χώρο ενός Ασκληπιείου.
Το δεύτερο τοπωνύμιο είναι το όνομα του λόφου «Μπαλτανέτο», που βρίσκεται δυτικά της περιοχής «Ισβόρια». Πιθανόν το όνομα αυτό να προκύπτει από την σύνθεση των λέξεων «Belaton» ή «Belatu» και «Neto» ή «Nieto», που ήταν ονόματα του Θεού του πολέμου στην αρχαία θρησκεία των Γαλατών.
Το τρίτο τοπωνύμιο, που είναι και το πιο προφανές, είναι το όνομα της περιοχής «Γαλατσάνος», που βρίσκεται δυτικά του λόφου «Μπαλτανέτο». Στην περιοχή αυτή πιθανόν να υπήρχε οικισμός Γαλατών. 

Η Αράπιτσα ήταν η κοιλάδα των νεκρών.
1) Είναι παράδοξο ένας ποταμός να έχει θηλυκό όνομα, όπως η Αράπιτσα. Είναι πιθανόν, η κοιλάδα μεταξύ Κοπανού και Λευκαδίων, όπου υπάρχουν διάσπαρτοι μακεδονικοί τάφοι, να ονομάζονταν Σαράπιτσα (του Σαράπιδος), δηλαδή να ήταν αφιερωμένη στον Θεό Σάραπι. 
Ο Σάραπις ήταν ο Θεός των νεκρών στην αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία. Σύμφωνα με τον Διόδωρο: “λέγουσι δε τινες Σάραπιν είναι τον παρά τοις Έλλησι Πλούτωνα ονομαζόμενον”.⁽¹⁹⁾ 
Επίσης σύμφωνα με τον Πλούταρχο είναι καλύτερα να ταυτίζουμε τον Σάραπι με τον Όσιρι.⁽²⁰⁾ 
Οι Μακεδόνες βασιλείς, ιδιαίτερα ο Μέγας Αλέξανδρος, που ήταν λάτρεις του αιγυπτιακού πολιτισμού, πιθανόν να δημιούργησαν την κοιλάδα των νεκρών, με πρότυπο την κοιλάδα των βασιλέων. στις αρχαίες Θήβες της Αιγύπτου. Σύμφωνα με την μαρτυρία του κ. Δημήτρη Σιπητάνου, οι γηγενείς κάτοικοι της περιοχής της Νάουσας ονόμαζαν την περιοχή Κοπανού και Λευκαδίων «μικρή Αίγυπτο».
Η πόλη των Θηβών ή Διόσπολις ήταν αφιερωμένη στον Άμων Ρα. Το όνομα «Ρουντίνα» Κοπανού, της περιοχής όπου ανακαλύφθηκαν τάφοι λαξευμένοι σε βράχο (όπως οι τάφοι των βασιλέων στο Λούξορ της Αιγύπτου), πιθανόν να ερμηνεύεται ως «Ra-Dia» ή «Ra-Diο», δηλαδή ήταν αφιερωμένη στον Δία Ρα ή Θεό Ρα. 
2) Υπάρχουν τρεις ιστορικές μαρτυρίες που συνδέουν τους Μακεδόνες βασιλείς με την λατρεία του Θεού Σέραπι:
α) Η πρώτη μαρτυρία είναι από το λεξικό Σούδα: "τούτου (του Σαράπιδος) ναός υπό Αλεξάνδρου εκτίσθη παμμεγέθης και πάνυ λαμπρός".⁽²¹⁾ Είναι πιθανόν η εισαγωγή της λατρείας του Σαράπιδος στην αιγυπτιακή θρησκεία να οφείλεται στον Μέγα Αλέξανδρο.
β) Η δεύτερη μαρτυρία αναφέρεται στην ιδιότητα του Θεού Σάραπι ως θεραπευτή. Ο Αρριανός γράφει ότι κάποιοι από τους εταίρους του Αλεξάνδρου, λίγο πριν τον θάνατό του, κοιμήθηκαν στο ιερό του Θεού, για να τον ρωτήσουν αν ήταν καλύτερα να μεταφέρουν εκεί τον Αλέξανδρο ως ικέτη, για να τον θεραπεύσει.⁽²²⁾ 
γ) Η τρίτη μαρτυρία είναι η ιστορία που αφηγείται ο Πλούταρχος για τον Πτολεμαίο τον Σωτήρα, σατράπη και βασιλιά της Αιγύπτου, που έβαλε κάποιους να κλέψουν ένα άγαλμα του Πλούτωνα από την Σινώπη, και να το μεταφέρουν στο ναό του Σέραπι στην Αλεξάνδρεια.⁽²³⁾ 
Από τις τρεις αυτές μαρτυρίες έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η σχέση του ονόματος «Αράπιτσα» με την λατρεία του Θεού Σάραπι δεν είναι τυχαία. Είναι πιθανόν οι Μακεδόνες βασιλείς να ονόμασαν «Αράπιτσα» την περιοχή όπου έχουν ανακαλυφθεί οι μεγάλοι μακεδονικοί τάφοι, και αργότερα, όταν κτίσθηκε η Νάουσα τον 15ο αιώνα, να πήρε το όνομα Αράπιτσα όλο το ποτάμι.
3) Μία δεύτερη εκδοχή για το όνομα «Αράπιτσα» είναι ότι μπορεί να ετυμολογείται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «έρπω», που προέρχεται από την πρωτοϊνδοευρωπαϊκή ρίζα «serp». Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή το όνομα «Αράπιτσα» πιθανόν να σημαίνει «το ποτάμι που έρπει», δηλαδή που μοιάζει με ερπετό - με φίδι. Ως γνωστόν το φίδι ήταν το σύμβολο του Σάραπι και του Ασκληπιού. 

Στην περιοχή Καμάρα του Κοπανού βρίσκονταν το νεκροταφείο των Μακεδόνων βασιλέων.
Γιατί οι αρχαιολόγοι δεν μπορούν να ανακαλύψουν τον χαμένο τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
1) Οι τέσσερεις μεγάλοι μακεδονικοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή των Λευκαδίων καθώς και οι λαξευτοί τάφοι που ανακαλύφθηκαν στην θέση Ρουντίνα του Κοπανού, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ειρήνη Ψαρρά⁽¹⁸⁾, είναι ελληνιστικοί. Πιθανόν να ανήκαν σε σημαντικά πρόσωπα της πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής αριστοκρατίας των Μακεδόνων, που απέκτησαν πλούτο και δόξα από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
2) Οι τάφοι που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή Καμάρα του Κοπανού χαρακτηρίζονταν από την αείμνηστη αρχαιολόγο Ειρήνη Ψαρρά⁽¹⁸⁾ ως αρχαϊκοί και κλασσικοί. Άρα, κάποιοι από αυτούς μπορούν να αποδοθούν στον Περδίκκα τον Α', τον ιδρυτή του βασιλικού οίκου των Αργεαδών, που έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ. και στους διαδόχους του, μέχρι τον Φίλιππο τον Β', τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που πέθανε το 336 π.Χ.
3) Σύμφωνα με τον Παυσανία: "(ο Πτολεμαίος) έθαψε τον Αλέξανδρο με το νόμο των Μακεδόνων",⁽²⁴⁾ τηρώντας δηλαδή τα μακεδονικά ταφικά έθιμα. Εάν, κάποιοι από τους ανώνυμους κιβωτιόσχημους τάφους που βρέθηκαν στην περιοχή Καμάρα του Κοπανού, ανήκαν στους Αργεάδες βασιλείς της Μακεδονίας, τότε και ο τάφος στον οποίο έθαψε ο Πτολεμαίος τον Αλέξανδρο στην Αίγυπτο, πιθανόν να ήταν παρόμοιος. Εάν ισχύει η άποψή μου αυτή, τότε το σφάλμα των αρχαιολόγων στην αναζήτηση του χαμένου τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι ότι αναμένουν να ανακαλύψουν έναν τάφο μεγαλοπρεπή και επιβλητικό, αντάξιο της δόξας του μεγάλου στρατηλάτη και όχι έναν απλό και ταπεινό τάφο.
Αυτή η εκδοχή επιβεβαιώνεται από τις αγιογραφίες που απεικονίζουν τον όσιο Σισώη να προσκυνά τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα:

Ο τάφος της «Κρίσεως» ήταν ο τάφος που ετοιμάστηκε για να δεχτεί το σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

1) Η κατασκευή των τεσσάρων μεγάλων μακεδονικών τάφων, που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή των Λευκαδίων, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Ειρήνη Ψαρρά⁽¹⁸⁾ χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο, όταν οι Μακεδόνες απέκτησαν πλούτο από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Συγκεκριμένα, ο «τάφος της Κρίσεως» χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ., ο «τάφος των Ανθεμίων» και ο «τάφος του Κινχ» στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. και ο «τάφος των Λύσωνος και Καλλικλέους» στα τέλη του 3ου έως τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ.
2) Ο Μέγας Αλέξανδρος πέθανε στην Βαβυλώνα στις 13 Ιουνίου του 323 π.Χ. Το σώμα του παρέμεινε στην Βαβυλώνα ως το 321 π.Χ. Ο Πτολεμαίος άρπαξε τον νεκρό Αλέξανδρο, κατά την διάρκεια της μεταφοράς του με πολυτελή άμαξα με προορισμό την Μακεδονία, και τον έθαψε στην Αίγυπτο.
Στο χρονικό αυτό διάστημα μεταξύ του θανάτου του Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. και της ταφής του στην Αίγυπτο το 321 π.Χ., είναι πιθανόν να κτίσθηκε ο τάφος της Κρίσεως, ο οποίος χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ., δηλαδή μεταξύ 325 π.Χ. και 300 π.Χ., με σκοπό να δεχτεί το σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
3) Ο τάφος της Κρίσεως έχει δύο στοιχεία που πιθανόν να τον συνδέουν με την ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου:
α) Στο άνω επίπεδο του τάφου υπάρχει ανάγλυφη ιωνικού ρυθμού ζωοφόρος που αναπαριστά μάχη μεταξύ Ελλήνων και Περσών ιππέων και στρατιωτών. Είναι πιθανόν, οι Μακεδόνες να επέλεξαν αυτό το θέμα της ιωνικής ζωοφόρου, τις μάχες μεταξύ Ελλήνων και Περσών, όταν κατασκεύασαν τον τάφο της Κρίσεως, για να συγκρίνουν τις νικηφόρες εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον της περσικής αυτοκρατορίας με τους περσικούς πολέμους. 
β) Στο κάτω επίπεδο του τάφου υπάρχουν τέσσερις ζωγραφικές αναπαραστάσεις. Στο αριστερό τμήμα της προσόψεως αναπαρίστανται ο νεκρός πολεμιστής και ο ψυχοπομπός Ερμής και στο δεξιό τμήμα ο Αιακός και ο Ραδάμανθυς. 

Όταν οι Μακεδόνες έκτισαν τον τάφο της Κρίσεως, είναι πιθανόν να επέλεξαν ως θέμα των τεσσάρων ζωγραφικών αναπαραστάσεων την μετά θάνατον κρίση του νεκρού, για να δικαιώσουν τον νεκρό Αλέξανδρο, συγκρίνοντάς τον με τους μυθικούς ήρωες Αιακό και Ραδάμανθυ, όπως αναφέρει και ο Αρριανός: "Ούτε ήταν, κατά την γνώμη μου (ο Αλέξανδρος) βασιλιάς κατώτερος από τον Μίνωα, ή τον Αιακό, ή τον Ραδάμανθυ, στους οποίους δεν καταλογίσθηκε καμία αλαζονεία, αν και η γέννησή τους αποδόθηκε στον Δία, από τους παλαιούς ανθρώπους, ούτε του Θησέα στον Ποσειδώνα, ούτε του Ίωνα στον Απόλλωνα".⁽²⁵⁾ 
4) Σύμφωνα με τον κ. Ιωάννη Καρατσιώλη, η απουσία του Μίνωα από το θέμα των τεσσάρων ζωγραφικών αναπαραστάσεων στην πρόσοψη του τάφου της Κρίσεως, πιθανόν να σημαίνει ότι η κρίση του νεκρού πολεμιστή από τον Αιακό και τον Ραδάμανθυ ήταν θετική και συνεπώς δεν ήταν απαραίτητη η τελική απόφαση από τον τρίτο κριτή. 

Οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας πιθανόν να περιέχουν τα οστά και τα κτερίσματα των Αργεαδών βασιλέων 
Διατυπώνω την υπόθεση ότι πιθανόν οι Μακεδόνες, αφού συνέλεξαν όσα οστά και κτερίσματα μπόρεσαν να σώσουν, μετά την λεηλασία από τους Γαλάτες των βασιλικών τάφων των Αργεαδών, που βρίσκονταν στην περιοχή του Κοπανού, να τα μετέφεραν και να τα τοποθέτησαν στους τάφους που ανακαλύφθηκαν από τον Μανόλη Ανδρόνικο στην Μεγάλη Τούμπα στην περιοχή της Βεργίνας, με σκοπό να τα φυλάξουν. 

Το Αρκοχώρι πήρε το όνομά του από τους Αργεάδες βασιλείς.
1) Το χωριό «Αρκοχώρι» ή «Αρκουδοχώρι» της Νάουσας πιθανόν να πήρε το όνομά του από το σχήμα των δύο λόφων πάνω στους οποίους είναι κτισμένο, που μοιάζουν με το κεφάλι και το σώμα της αρκούδας.
2) Ο αρχαίος οικισμός, που ανακαλύφθηκε στην περιοχή του Άργους Ορεστικού, χρονολογείται στον 7ο αιώνα π.Χ., κατά την διάρκεια του οποίου έζησε ο Περδίκκας, ο ιδρυτής του βασιλικού οίκου των Αργεαδών. Είναι πιθανόν, κάτοικοι του Άργους της Πελοποννήσου, μεταξύ των οποίων και η οικογένεια του Περδίκκα, να μετανάστευσαν κατά την διάρκεια του 7ου αιώνα π.χ. και να εγκαταστάθηκαν στο Άργος Ορεστικό. Αυτή η εκδοχή επιβεβαιώνεται από τον Αππιανό: "και Άργος το εν Ορεστεία, από το οποίο (κατάγονταν) οι Αργεάδες Μακεδόνες".⁽²⁶⁾
3) Το Άργος της Πελοποννήσου, ο τόπος καταγωγής των Τημενιδών βασιλέων της Μακεδονίας, είναι κτισμένο μπροστά από δύο γειτονικούς λόφους. Το Άργος Ορεστικό και το Αρκοχώρι έχουν επίσης το ίδιο χαρακτηριστικό, είναι κτισμένα πάνω σε δύο λόφους. 
Η άποψή μου είναι ότι οι Αργεάδες βασιλείς ονόμασαν «Άργος» την περιοχή στην οποία είναι κτισμένο το Αρκοχώρι, λόγω αυτής της ομοιότητας με το Άργος της Πελοποννήσου. Στην περίπτωση αυτή το όνομα «Αρκοχώρι»  πιθανόν να ερμηνεύεται ως «Αρχοντοχώρι».

Το δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες» της Νάουσας.
Οι Μακεδόνες βασιλείς, πραγματοποιώντας διαδοχικές εκστρατείες, πέτυχαν να επεκτείνουν συνεχώς τα όρια του μακεδονικού κράτους, με αποκορύφωμα την δημιουργία μίας τεράστιας αυτοκρατορίας από τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Πιθανόν το δρώμενο «Γενίτσαροι και Μπούλες» να αποτελεί μία αναβίωση αυτών των ένδοξων εκστρατειών.
Το δρώμενο έχει μία ιδιαίτερη τελετουργία που περιλαμβάνει την προετοιμασία του Γενίτσαρου, το κάλεσμά του από τον αρχηγό του μπουλουκιού, τον αποχαιρετισμό της οικογένειάς του, την περιφορά και τις στάσεις του μπουλουκιού, που ακολουθεί πάντα το ίδιο δρομολόγιο.
Κάθε χρόνο, στην αρχή της άνοιξης, πριν ξεκινήσουν οι πολεμικές επιχειρήσεις, οι νέοι χορεύοντας με λεβεντιά και υπερηφάνεια, γιορτάζουν την στρατολόγησή τους, που συνδέεται με την ενηλικίωσή τους.
Το όνομα «Γενίτσαρος» πιθανόν να προέρχεται από την σύνθεση των λέξεων «γενί», που σημαίνει ο «νέος» στην τουρκική γλώσσα, και «τσ' άρος, την οποία ερμηνεύω ως «του Άρη». Άρα «Γενίτσαρος»
σημαίνει «ο νέος που ήταν αφιερωμένος στον Θεό του πολέμου, τον Άρη».
Σύμφωνα με τον κ. Ιωάννη Καρατσιώλη, είναι πιο σωστό να χρησιμοποιούμε τους όρους «Γιαννίτσαροι» ή «Γιανιτσαραίοι», όπως τους αποκαλούσαν και οι παλιοί Ναουσαίοι. Και τα δύο ονόματα πιθανόν να ερμηνεύονται με την σύνθεση της βλάχικης λέξης «γιάννις», που σημαίνει το «νερό» και της σλαβικής λέξης «τσάρος», που σημαίνει ο «βασιλιάς». Άρα «Γιαννίτσαρος» σημαίνει ο «βασιλιάς των υδάτων». Η εκδοχή αυτή συνδέει το δρώμενο με την ερμηνεία του ονόματος «Αιγαία», που σημαίνει «περιοχή με τρεχούμενα νερά».
Το όνομα «Μπούλες» πιθανόν να ερμηνεύεται με την τουρκική λέξη «μπουλούκι», που σημαίνει το «μικρό εκστρατευτικό σώμα», και σε συνδυασμό με το όνομα «Γενίτσαρος» πιθανόν να σημαίνει μία «ομάδα νέων στρατιωτών». 
Η «Μπούλα», η γυναίκα που συμμετέχει στο δρώμενο, πιθανόν να παριστάνει το κορίτσι που συνοδεύει τους νεαρούς στρατιώτες πριν ξεκινήσουν για μία μακρινή εκστρατεία. Επίσης, σύμφωνα με τον Στέργιο Κώνα, η Μπούλα πιθανόν να συμβολίζει μία Νύμφη. Αυτή η εκδοχή συνδέει το δρώμενο με την λατρεία των Νυμφών στον βράχο των Ισβορίων. 
Μία δεύτερη εκδοχή για την ερμηνεία του ονόματος «Μπούλες» είναι ότι μπορεί να οφείλεται στην κόκκινη βούλα που υπάρχει στο μέτωπο του «προσώπου», της μάσκας που φοράνε οι συμμετέχοντες στο δρώμενο. Η κόκκινη βούλα πιθανόν να συμβολίζει τον ηλιακό δίσκο που έχει κόκκινο χρώμα όταν ανατέλλει. Η άποψή μου είναι ότι η κόκκινη βούλα συμβολίζει την σχετική θέση της Νάουσας και της περιοχής Κοπανού και Λευκαδίων ως προς την πορεία του ήλιου, διότι και οι δύο περιοχές είναι στραμμένες προς την ανατολή.  

Τα μακεδονικά τοπωνύμια είναι διαχρονικά.
Στον γεωγραφικό χώρο της Μακεδονίας, πριν από την δημιουργία του μακεδονικού βασιλείου, κατοικούσαν οι Θράκες, οι Βρύγες, οι Δάρδανοι και οι Κρήτες στην Βοττιαία. Τα αρχαία τοπωνύμια της Μακεδονίας, που πιθανόν να προέρχονται από τις γλώσσες αυτών των λαών, μπορούμε να τα ερμηνεύσουμε με λέξεις από τις σημερινές γλώσσες, χωρίς να γνωρίζουμε την ιστορική εξέλιξη αυτών των λέξεων, με βάση την επιστημονική υπόθεση ότι οι σύγχρονες λέξεις έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες. 

1) Το όνομα της «Βέροιας» πιθανόν να προέρχεται από την σύνθεση των λέξεων «vert», που σημαίνει «πράσινος» και «sreu», που σημαίνει το «ρεύμα». Άρα η «Βέροια» - «Βερόη» - «vert sreu» σημαίνει «το πράσινο ρεύμα», δηλαδή «το ποτάμι που έχει πλούσια βλάστηση» (το ποτάμι αυτό είναι ο «Τριπόταμος» που περιβάλλει την Βέροια). Όπως έχω αναφέρει παραπάνω, το όνομα «Αιγαία» πιθανόν να σημαίνει «περιοχή με τρεχούμενα νερά». Επομένως η «Βέροια» μπορεί να χαρακτηρισθεί ως «Αιγαία».

2) Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο οι τρεις Τημενίδες αδερφοί, ο Περδίκκας, ο Γαυάνης και ο Αέροπος, δούλευαν για τον βασιλιά της Λεβαίας, ο οποίος τους έδιωξε όταν ο Περδίκκας ζήτησε τον μισθό του. Όταν οι τρεις αδερφοί έφευγαν από την Λεβαία, ο βασιλιάς έστειλε τους στρατιώτες του για να τους σκοτώσουν. Αυτοί όμως σώθηκαν όταν πέρασαν έναν ποταμό, στον οποίο κάνουν θυσίες οι απόγονοί τους ως «Σωτήρα».⁽²⁷⁾
Αυτός ο ποταμός πιθανόν να είναι ο Εορδαίος (σήμερα ονομάζεται Σουλού), ο οποίος συγκέντρωνε τα ρέματα από την λεκάνη της Πτολεμαΐδας και κατέληγε στην λίμνη της Άρνισσας.
Tο όνομα «Λεβαία» πιθανόν να ερμηνεύεται με τις λατινικές λέξεις «alluvio», που σημαίνει «πρόσχωση», «alveus», που σημαίνει η «κοίτη του ποταμού», και «eluvio», που σημαίνει «πλημμύρα», με την ιταλική λέξη «alluvione», που σημαίνει «πλημμύρα» και με τις αγγλικές λέξεις «alluvium» και «alluvion», που σημαίνουν «ιλύς» – «λάσπη». Από τον συνδυασμό αυτών των λέξεων, διατυπώνω την υπόθεση ότι η πόλη της Λεβαίας πιθανόν να ήταν κτισμένη στις όχθες κάποιου ποταμού που πλημμύριζε συχνά και δημιουργούσε με την λάσπη προσχωματικές εκτάσεις.
Κοντά στον Εορδαίο ποταμό υπάρχει το χωριό Λακκιά, που παλιά ονομάζονταν Έλεβιτς. Πιθανόν το όνομα «Έλεβιτς» να αποτελεί παραφθορά του ονόματος της αρχαίας Λεβαίας. Στην περιοχή της Λακκιάς έχει ανακαλυφθεί οικισμός που χρονολογείται στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, ο οποίος πιθανόν να ταυτίζεται με την αρχαία Λεβαία.
Επίσης, το όνομα «Σωτήρας», του ποταμού που έσωσε τους τρεις Τημενίδες αδερφούς, πιθανόν να μετατράπηκε σε «Σωτήρο-βο» και τελικά με αναγραμματισμό σε «Όστροβο», με το οποίο ονομάζεται σήμερα η λίμνη της Άρνισσας.
Η πρώτη εκδοχή που προτείνω για το όνομα της Λεβαίας, ότι ερμηνεύεται ως «περιοχή με προσχώσεις», επιβεβαιώνεται από υδρογεωλογικές μελέτες για την λεκάνη της Πτολεμαΐδας, σύμφωνα με τις οποίες τα υλικά που παράγονταν από την διάβρωση των πετρωμάτων σε μεγαλύτερο υψόμετρο, μεταφέρονταν με την δράση επιφανειακών υδάτων στον Εορδαίο ποταμό και η απόθεσή τους γίνονταν στην λίμνη της Άρνισσας.
Η δεύτερη εκδοχή που προτείνω για το όνομα της Λεβαίας, ότι ερμηνεύεται ως «περιοχή που πλημμυρίζει», επιβεβαιώνεται από την μαρτυρία του Ηροδότου για τον ποταμό που υπήρχε κοντά στην Λεβαία, ο οποίος πλημμύρισε ξαφνικά και δεν μπόρεσαν να τον διαβούν οι ιππείς που κυνηγούσαν τους τρεις Τημενίδες αδερφούς.⁽²⁷⁾ Το ποτάμι αυτό, όπως έχω αναφέρει παραπάνω, πιθανόν να είναι ο Εορδαίος, ο οποίος αποστραγγίζει τους χειμάρους της λεκάνης της Πτολεμαΐδας. Πιθανόν το φαινόμενο της πλημμύρας του ποταμού να συνέβη μετά από έντονη βροχόπτωση.
Μία τρίτη εκδοχή για το όνομα της Λεβαίας είναι ότι μπορεί να ετυμολογείται από την λέξη «Λεβ», η οποία στην ρωσική γλώσσα σημαίνει το «λιοντάρι».
Πιθανόν το όνομα της βελγικής πόλης Leuven (Λέβεν) να έχει την ίδια ρίζα με το όνομα της Λεβαίας.

 3) Πολλά τοπωνύμια έχουν αλλάξει από την αρχαιότητα, αλλά έχουν διατηρήσει την ίδια έννοια. Παράδειγμα αποτελεί ο ποταμός Αξιός που μετονομάστηκε σε Βαρδάρη. Το όνομα «Αξιός» πιθανόν να ετυμολογείται από την αρχαία μακεδονική λέξη «άξος», που σημαίνει η «ύλη», δηλαδή το «δάσος» (κατά τον Ησύχιο). Άρα «Αξιός» σημαίνει ο «δασώδης», δηλαδή ο «ποταμός που έχει δέντρα». Την ίδια έννοια έχει και το όνομα «Βαρδάρης», που πιθανόν να ετυμολογείται από την λατινική λέξη «viridi», που σημαίνει «πράσινος», δηλαδή «Βαρδάρης» σημαίνει ο «ποταμός που είναι πλούσιος σε βλάστηση». 

4) Η αρχαία πόλη «Φυλακαί» τοποθετείται από τον Κλαύδιο Πτολεμαίο νότια της Βέροιας στα Πιέρια όρη.⁽⁴⁾ Στην περιοχή αυτή υπάρχει το χωριό «Ντράτσικο», που σήμερα ονομάζεται «Δάσκιο». Το όνομα «Ντράτσι-κο» πιθανόν να ετυμολογείται από το ρήμα «draco» στα λατινικά και «δορκάω» στα ελληνικά, που σημαίνουν «παρατηρώ». Άρα το όνομα «Φυλακαί», που σημαίνει το «φυλάκιο», έχει την ίδια έννοια με το όνομα «Ντράτσικο», που σημαίνει το «παρατηρητήριο».

5) Το όνομα της αρχαίας πόλης «Ίχναι» πιθανόν να ετυμολογείται από την λέξη «ίχνος», που σημαίνει το «σημάδι» (από σκάψιμο). Το όνομα «Κουφάλια» πιθανόν να ετυμολογείται από την λέξη «κουφάλα» που σημαίνει η «κοιλότητα». Τα δύο ονόματα, «Ίχναι» και «Κουφάλια», έχουν παρόμοια σημασία και επιπλέον είναι και τα δύο στον πληθυντικό. Έτσι, η αρχαία πόλη «Ίχναι» πιθανόν να ταυτίζεται με τα σημερινά «Κουφάλια». Το όνομα «Κουφάλια» πιθανόν να οφείλεται σε ένα γεωλογικό φαινόμενο που συμβαίνει στον κάμπο των Κουφαλίων κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, όταν στραγγίζουν τα νερά και ξεπροβάλουν μικρές λιμνούλες, όπως επιβεβαιώνεται από την μαρτυρία του κ. Παναγιώτη Χαλκίδη. 

6) Το όνομα του χωριού «Καρίτσα» πιθανόν να ερμηνεύεται ως «κα-Ρέα-τσα» (η συλλαβή «κα» στην γλώσσα των Ίνκα σημαίνει το «τέκνο»), δηλαδή ο «υιός της Ρέας», ο «Δίας». Με βάση αυτή την εκδοχή, η «Καρίτσα» ταυτίζεται με το αρχαίο «Δίον», την πόλη που ήταν αφιερωμένη στον Δία.

7) Πολλά αρχαία τοπωνύμια έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα λίγο παραφθαρμένα. Παράδειγμα αποτελεί η «Αμυδών», η αρχαία πόλη της Παιονίας που αναφέρεται από τον Όμηρο, η οποία εκ παραφθοράς πιθανόν να μετατράπηκε σε «Αμάτοβο». Άρα η «λίμνη Αματόβου» πιθανόν να σημαίνει η «λίμνη της Αμυδώνας». 

8) Το όνομα της αρχαίας «Πέλλας», της δεύτερης πρωτεύουσας του μακεδονικού βασιλείου, πιθανόν να ερμηνεύεται με την ιταλική λέξη «bella», που σημαίνει η «όμορφη» - η «ωραία» (πιθανόν να έχει σχέση με την τοποθεσία στην οποία ήταν κτισμένη, η οποία ακόμα και σήμερα μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους). Επίσης το όνομα της αρχαίας «Πύδνας», της τρίτης πρωτεύουσας του μακεδονικού βασιλείου, πιθανόν να ερμηνεύεται με την ισπανική λέξη «punta», που σημαίνει το «ακρωτήριο» (πιθανόν να έχει σχέση με την θέση στην οποία ήταν κτισμένη, δηλαδή πάνω σε ένα ακρωτήριο).

9) Το όνομα της αρχαίας «Τορώνης» πιθανόν να ερμηνεύεται με την ιταλική λέξη «torre», που σημαίνει ο «πύργος», ή με την γερμανική λέξη «tor», που σημαίνει η «πύλη».

10) Η «Δόβηρος», η αρχαία πόλη της Παιονίας, πιθανόν να έδωσε το όνομά της στην λίμνη Δοϊράνη. Υπάρχει μια μυστηριώδης σχέση ανάμεσα στην λίμνη Δοϊράνη και στο Dover, το λιμάνι της νοτιοανατολικής Αγγλίας. Το όνομα του «Dover», που σημαίνει «διπλή όχθη», οφείλεται στο φαινόμενο που παρατηρείται στο λιμάνι του Dover, με τα βράχια να ξεπροβάλλουν από την θάλασσα κατά την διάρκεια της άμπωτης και μετά να χάνονται ξανά μέσα στην θάλασσα κατά την διάρκεια της πλημμυρίδας. Το φαινόμενο της διπλής όχθης συμβαίνει και στην λίμνη Δοϊράνη, όταν τα νερά της λίμνης τραβιούνται προς τα μέσα κατά την διάρκεια της ξηρασίας και επανέρχονται μετά από βροχοπτώσεις.

11) Το όνομα του όρους «Βόρα» πιθανόν να ερμηνεύεται στην αλβανική γλώσσα με την λέξη «bora», που σημαίνει το «χιόνι». Το όνομα «Καϊμακτσαλάν» πιθανόν να ερμηνεύεται με την σύνθεση των λέξεων «kaymak», που σημαίνει «λευκή κρέμα» στην τουρκική γλώσσα, «tsa» (άρθρο) και «lan(d)», που σημαίνει «χώρα - γη» στην αγγλική γλώσσα, δηλαδή «Καϊμακτσαλάν» σημαίνει «η λευκή κρέμα της Γης». Έτσι τα δύο ονόματα, Βόρας και Καϊμακτσαλάν, έχουν την ίδια σημασία.
Μία δεύτερη εκδοχή για το όνομα του «Βόρα» είναι ότι μπορεί να σημαίνει «το όρος που βρίσκεται βόρεια», προσδιόριζε δηλαδή τα όρια μεταξύ κεντρικής και βόρειας Μακεδονίας.

12) Το όνομα της αρχαίας πόλης «Σκύδρα» πιθανόν να ερμηνεύεται με την ιταλική λέξη «skuderia» που σημαίνει «στάβλος». 

Ευχαριστίες
Ευχαριστώ τον κ. Ιωάννη Καρατσιώλη για τις πολύτιμες συμβουλές που μου έδωσε σχετικά με την ιστορία και την γεωγραφία της Μακεδονίας, και τον κ. Δημήτριο Σιπητάνο για τις πολύτιμες πληροφορίες του σχετικά με την περιοχή της Νάουσας.

Επίλογος
Η μελέτη των τοπωνυμίων και της προφορικής παράδοσης, στα οποία διασώζεται η ιστορική μνήμη του λαού, θα πρέπει να καταστεί σημαντικό μέρος της επιστημονικής έρευνας, σε συνεργασία με την μελέτη των ιστορικών πηγών και των αρχαιολογικών ευρημάτων.

 

Παραπομπές
1. Ιουστίνος, 7.1.7-12
2. Διόδωρος ο Σικελιώτης, Bibliotheca historia, Exc. Vat., P3, cf, 16,1, T.L.G.
3. Όμηρος, ξ 225-226
4. Μανωλεδάκης Μανόλης, Η θέση των Αιγών στη Γεωγραφία του Κλαύδιου Πτολεμαίου, Το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και στη Θράκη, 19/2005 485-491
5. Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 8.138.2-3
6. Στέφανος Βυζάντιος, Εθνικά, Α38.9
7. Στράβων, Γεωγραφικά, ΙΔ 5.28
8. Θεόφραστος, De Ventis, 27
9. Πλούταρχος, Πύρρος, 26
10. Φάκλαρης Παναγιώτης, Ο προσδιορισμός της θέσης της πρώτης πρωτεύουσας των Μακεδόνων, American Journal of Archaeology, 98, 1994, 609-616
11. Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 1.56.3
12. Πλίνιος ο πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία, 33.39
13. Πλούταρχος, Αλέξανδρος, 7
14. Στέφανος Βυζάντιος, Εθνικά, 452.1-6
15. Πουλακάκης Νεκτάριος, Ο Φώτης Πέτσας και η νεότερη έρευνα σε οχυρωμένες θέσεις του Ανατολικού Βερμίου (περιοχή Κουμαριάς), Μακεδονικά, 39(1), 157-173, 2010
16. Ησίοδος, Γυναικών κατάλογος
17. Πλίνιος ο πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία, 33.39
18. Ψαρρά Ειρήνη, odysseus.culture.gr, Αρχαιολογικός χώρος Μίεζας στη Νάουσα, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, 2012
19.Διόδωρος ο Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη, 1.25
20. Πλούταρχος, Περί Ίσιδος και Οσίριδος, 28
21. Λεξικόν Σούδα, Σάραπις
22. Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, 7.26.2-3
23. Πλούταρχος, Περί Ίσιδος και Οσίριδος, 28
24. Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησις, 1.6.8
25. Αρριανός, Αλεξάνδρου Ανάβασις, 7.293
26. Αππιανός, Συριακή 63
27. Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 8.137.1 - 8.138.2